کد مطلب:314283 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:349
نهر فرات و علقمه
مسعودی متوفای 345 ق در تنبیه الأشراف در ذیل بحار و انهار می نویسد:
از مشهورترین انهار جهان فرات است كه از اقلیم ششم از ناحیه قالیقلا و كانت از سرحد ارمنستان سرچشمه گرفته و از زیر كوه های آن سامان بلاد روم و ملیطه و سمیاط و بالی و رقه و رحبه و رهب و غیره را قطع كرده، می گذرد و نهر عیسی كه در مدینةالسلام است، و نهر دفیل و صرت و نهر صرصر و سایر نهرهای كوچك از آن منشعب شده تا مصب دجله می رسد. آن گاه فرات منقسم به دو سمت و دو جهت شده، قسمتی متوجه مغرب و به نهر علقمه نامیده می شود كه از كوفه مرور می نماید و قسمتی دیگر سودا كه از شهر سودا مرور می كند و به طرف نیل و طفوف و بیشتر اعمال سواد از آن سیراب می شوند و باز همه ی این آب ها منتهی می شود و در بصره (بطیحتةالبصرة) كه به فارسی بهمن شیر گویند و آن را دجلة المفتح و الابله و عبادان می نامند و مسافت ابتدا تا انتهای آن نهر بین 500 تا 600 فرسخ می باشد.
و نهر دجله كه مسافت آن قریب 400 فرسخ می شود از اقلیم پنجم از محلی كه معروف به حصن ذی القرنین است سرچشمه می گیرد تا از شهرهای مهمی مانند موصل و قبر شاپور و بسیاری از شهرهای مهم زمان ساسانیان عبور كرده به دریای بطیحه البصره می ریزد.
[ صفحه 133]
فرید و جدی در دائرةالمعارف (ج 7، ص 145) می نویسد: از مشهورترین نهرهای آسیاست كه از جبال ارمنیه سرچشمه گرفته از بعد 2200 الی 2750 متر و متصل به نهر دجله می شود و طول آن 2860 كیلومتر می باشد تا مصب شهر عبادان به خلیج فارس بریزد.
نهر فرات تا سال 1205 هجری 1790 میلادی از شمال كربلا به جنوب جاری بوده و از كنار حله می گذشته و اخیرا سدی بسته اند كه به سده معروف است و موضعی است كه خط آهن كربلا از كاظمین جدا می شود و این سد آب را برای حله مسلط می نماید. به این وسیله حله شهر آبادی گشته و این خدمت را آصف الدوله مهرجان هندی نموده، از این رو به سدی هندی معروف است.
او میل داشت آب را ببرد و جدولی حفر كرد كه آب حله به نجف ببرد و مبلغی مهم در مقابل خرج كرد كه این صدقه را جاری بنماید. در سال 1208، ولی متأسفانه از دستبرد حوادث و عوامل طبیعت این جدول پر شده و از بین رفته است و آثار آن كه درخت و اشجار باشد باقی است. پس از او دولت تركیه بر این شد حله را به وسیله مهندسان عالی رتبه تكمیل و محكم نموده و در سال 1913 م طول این سد 250 متر و عرض آن 4 متر و 36 دهنه دارد كه عرض هر یك 5 متر می باشد و این عبارت را در سنگ مناره نقل كرده اند:
نهر علقمه
نهر علقمه قسمتی از نهر فرات است كه در موضوع آن بحث بسیار شده، برخی نهر علقمه را نسبت به علقمی دانسته و چنانچه همه تواریخ و فرید و جدی در دائرة المعارف (صفحه 581) می نویسد: محمد بن علی ابوطالب وزیر موالدین بن علقمی بغدادی وزیر مستعصم آخرین خلیفه عباسی است و تا سال 657 بوده. بنابراین، قبل از این وزیر به نهر علقمی معروف بوده است.
یاقوت در معجم البلدان در ذیل لغت علقمه می نویسد: هر چیز را علقمه گویند
[ صفحه 134]
كوهی است بدین نام كه علقمه نامند و شهری است در ساحل جزیره صقیله. [1] .
مسعودی كه خود در 345 فوت كرده از نهر علقمه بحث نموده و او را قبل از اسم بدین اسم نامیده و شناخته. بنابراین، علقمی با این علقمی وزیر حفر كننده نهر علقمه نبوده اند و انتساب نهر علقمه بدانها غلو محض است. فقط بین این تواریخ می توان گفت كه روزی نهر علقمه پر شده بود و جد وزیر محمدالدین ابوطالب محمد بن العلقمی نهر را تنقیه نموده، از این جهت به علقمی معروف گشته است.
باری، نهر علقمه از قسمت منشعبه ی نهر فرات در كنار مزار و قبر مقدس حضرت اباالفضل العباس علیه السلام بوده و پس از آن كه بنا و ساختمان شد و این نهر را گردانده اند، ولی آثار آن هم اكنون باقی است كه آقای سید حسین كلیددار آستان مقدسش به نگارنده نشان داد. و هم چنان كه در اخبار است حضرت عباس علیه السلام در كنار نهر علقمه شهید شد و اكنون نهر و قبر مقدسش بیش از پنجاه متر نمی باشد كه از زیر یعنی سرداب مطهر آب نهر علقمه كاملا آشكار است و بسیار آب گوارا و شیرینی دارد و به وسیله دلو و طناب به عمق سه متر از آب می توان استفاده نمود.
ابن علقمی شنید كه چون حضرت صادق علیه السلام جد خود را زیارت فرموده و خطاب به نهر علقمه كرده فرمود: تو جدم امام حسین علیه السلام را از آب منع كردی در روز عاشورا و هنوز جاری هستی. از این تاریخ ابن علقمی موالدین ابی طالب محمد بن احمد العلقمی مكنا به شرف الدین ابوالقاسم كه مردی شاعر، فاضل و عالم جلیل القدر و ادیب بوده و پدرش وزیر مستعصم و از شیعیان بوده و به دست هلاكو در سال 656 فوت كرد و ضمنا او از پدر خزینه گران بهایی به دست آورده كه قریب ده هزار جلد كتاب نفیس در آن بود و از آن جمله كتاب الصنعانی العباب كه در لغت عرب كتاب بسیار مهمی بوده و عزالدین عبدالحمید بن ابی الحدید شارح نهج البلاغه آن را در بیست جلد نوشته و جایزه ی مهمی گرفته.
[ صفحه 135]
باری، علقمی از آن تاریخ سعی كرد كه سر نهر علقمه را خراب كند و از این عمل كوفه از بی آبی رو به خرابی نهاد و از این سبب به نهر علقمی مشهور گشته. [2] .
در میان قاصدانی كه پیغمبر «صلی الله علیه و آله و سلم» به قریش می فرستاد و قریش به ملاقات رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم می فرستادند برای اجازه زیارت مسجدالحرام، حنیس بن علقمه دیده می شود كه مردی محترم بوده به نزد پیغمبر فرستادند كه پیغمبر را از زیارت كعبه منصرف كند. ولی او پس از ملاقات پیغمبر به مكه رفت و مردم قریش را بر صلح و رضایت آورد كه پیغمبر به زیارت می آید و منظوری ندارد.
باری، نام علقمه قبل از وزیر علقمی بوده و هنوز ریشه ی آن به دست نیامده است.
از مشهورترین انهار جهان فرات است كه از اقلیم ششم از ناحیه قالیقلا و كانت از سرحد ارمنستان سرچشمه گرفته و از زیر كوه های آن سامان بلاد روم و ملیطه و سمیاط و بالی و رقه و رحبه و رهب و غیره را قطع كرده، می گذرد و نهر عیسی كه در مدینةالسلام است، و نهر دفیل و صرت و نهر صرصر و سایر نهرهای كوچك از آن منشعب شده تا مصب دجله می رسد. آن گاه فرات منقسم به دو سمت و دو جهت شده، قسمتی متوجه مغرب و به نهر علقمه نامیده می شود كه از كوفه مرور می نماید و قسمتی دیگر سودا كه از شهر سودا مرور می كند و به طرف نیل و طفوف و بیشتر اعمال سواد از آن سیراب می شوند و باز همه ی این آب ها منتهی می شود و در بصره (بطیحتةالبصرة) كه به فارسی بهمن شیر گویند و آن را دجلة المفتح و الابله و عبادان می نامند و مسافت ابتدا تا انتهای آن نهر بین 500 تا 600 فرسخ می باشد.
و نهر دجله كه مسافت آن قریب 400 فرسخ می شود از اقلیم پنجم از محلی كه معروف به حصن ذی القرنین است سرچشمه می گیرد تا از شهرهای مهمی مانند موصل و قبر شاپور و بسیاری از شهرهای مهم زمان ساسانیان عبور كرده به دریای بطیحه البصره می ریزد.
[ صفحه 133]
فرید و جدی در دائرةالمعارف (ج 7، ص 145) می نویسد: از مشهورترین نهرهای آسیاست كه از جبال ارمنیه سرچشمه گرفته از بعد 2200 الی 2750 متر و متصل به نهر دجله می شود و طول آن 2860 كیلومتر می باشد تا مصب شهر عبادان به خلیج فارس بریزد.
نهر فرات تا سال 1205 هجری 1790 میلادی از شمال كربلا به جنوب جاری بوده و از كنار حله می گذشته و اخیرا سدی بسته اند كه به سده معروف است و موضعی است كه خط آهن كربلا از كاظمین جدا می شود و این سد آب را برای حله مسلط می نماید. به این وسیله حله شهر آبادی گشته و این خدمت را آصف الدوله مهرجان هندی نموده، از این رو به سدی هندی معروف است.
او میل داشت آب را ببرد و جدولی حفر كرد كه آب حله به نجف ببرد و مبلغی مهم در مقابل خرج كرد كه این صدقه را جاری بنماید. در سال 1208، ولی متأسفانه از دستبرد حوادث و عوامل طبیعت این جدول پر شده و از بین رفته است و آثار آن كه درخت و اشجار باشد باقی است. پس از او دولت تركیه بر این شد حله را به وسیله مهندسان عالی رتبه تكمیل و محكم نموده و در سال 1913 م طول این سد 250 متر و عرض آن 4 متر و 36 دهنه دارد كه عرض هر یك 5 متر می باشد و این عبارت را در سنگ مناره نقل كرده اند:
نهر علقمه
نهر علقمه قسمتی از نهر فرات است كه در موضوع آن بحث بسیار شده، برخی نهر علقمه را نسبت به علقمی دانسته و چنانچه همه تواریخ و فرید و جدی در دائرة المعارف (صفحه 581) می نویسد: محمد بن علی ابوطالب وزیر موالدین بن علقمی بغدادی وزیر مستعصم آخرین خلیفه عباسی است و تا سال 657 بوده. بنابراین، قبل از این وزیر به نهر علقمی معروف بوده است.
یاقوت در معجم البلدان در ذیل لغت علقمه می نویسد: هر چیز را علقمه گویند
[ صفحه 134]
كوهی است بدین نام كه علقمه نامند و شهری است در ساحل جزیره صقیله. [1] .
مسعودی كه خود در 345 فوت كرده از نهر علقمه بحث نموده و او را قبل از اسم بدین اسم نامیده و شناخته. بنابراین، علقمی با این علقمی وزیر حفر كننده نهر علقمه نبوده اند و انتساب نهر علقمه بدانها غلو محض است. فقط بین این تواریخ می توان گفت كه روزی نهر علقمه پر شده بود و جد وزیر محمدالدین ابوطالب محمد بن العلقمی نهر را تنقیه نموده، از این جهت به علقمی معروف گشته است.
باری، نهر علقمه از قسمت منشعبه ی نهر فرات در كنار مزار و قبر مقدس حضرت اباالفضل العباس علیه السلام بوده و پس از آن كه بنا و ساختمان شد و این نهر را گردانده اند، ولی آثار آن هم اكنون باقی است كه آقای سید حسین كلیددار آستان مقدسش به نگارنده نشان داد. و هم چنان كه در اخبار است حضرت عباس علیه السلام در كنار نهر علقمه شهید شد و اكنون نهر و قبر مقدسش بیش از پنجاه متر نمی باشد كه از زیر یعنی سرداب مطهر آب نهر علقمه كاملا آشكار است و بسیار آب گوارا و شیرینی دارد و به وسیله دلو و طناب به عمق سه متر از آب می توان استفاده نمود.
ابن علقمی شنید كه چون حضرت صادق علیه السلام جد خود را زیارت فرموده و خطاب به نهر علقمه كرده فرمود: تو جدم امام حسین علیه السلام را از آب منع كردی در روز عاشورا و هنوز جاری هستی. از این تاریخ ابن علقمی موالدین ابی طالب محمد بن احمد العلقمی مكنا به شرف الدین ابوالقاسم كه مردی شاعر، فاضل و عالم جلیل القدر و ادیب بوده و پدرش وزیر مستعصم و از شیعیان بوده و به دست هلاكو در سال 656 فوت كرد و ضمنا او از پدر خزینه گران بهایی به دست آورده كه قریب ده هزار جلد كتاب نفیس در آن بود و از آن جمله كتاب الصنعانی العباب كه در لغت عرب كتاب بسیار مهمی بوده و عزالدین عبدالحمید بن ابی الحدید شارح نهج البلاغه آن را در بیست جلد نوشته و جایزه ی مهمی گرفته.
[ صفحه 135]
باری، علقمی از آن تاریخ سعی كرد كه سر نهر علقمه را خراب كند و از این عمل كوفه از بی آبی رو به خرابی نهاد و از این سبب به نهر علقمی مشهور گشته. [2] .
در میان قاصدانی كه پیغمبر «صلی الله علیه و آله و سلم» به قریش می فرستاد و قریش به ملاقات رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم می فرستادند برای اجازه زیارت مسجدالحرام، حنیس بن علقمه دیده می شود كه مردی محترم بوده به نزد پیغمبر فرستادند كه پیغمبر را از زیارت كعبه منصرف كند. ولی او پس از ملاقات پیغمبر به مكه رفت و مردم قریش را بر صلح و رضایت آورد كه پیغمبر به زیارت می آید و منظوری ندارد.
باری، نام علقمه قبل از وزیر علقمی بوده و هنوز ریشه ی آن به دست نیامده است.
[1] فريد و جدي مي نويسد: صقيله همان سيسيل است كه جزيره اي است در ايتاليا كنار درياي سياه از فاصله 3100 متر جنوبي و 25838 كيلومتر مساحت دارد و 55260 نفر جمعيت دارد - معجم البلدان، ص 130، ج 5.
[2] تحفةالعالم به نقل از تحفه الرضويه، ج 1، ص 193.